గద్వాల సంస్థానము (Gadwal Samsthanam)

గద్వాల సంస్థానపు కోట సంస్థాన ప్రాంతం కృష్ణా-తుంగభద్ర డోబ్ తొలి రాజధాని పూడూరు కోట నిర్మాత నలసోమనాద్రి ప్రముఖ పాలకుడు నలసోమనాద్రి ఉమ్మడి పాలమూరు జిల్లాలోని సంస్థానాలలోనే కాకుండా తెలంగాణలోనే ముఖ్యమైనది గద్వాల సంస్థానము. ఇది తుంగభద్ర మరియు కృష్ణా నదుల మధ్య ప్రాంతములో నడిగడ్డగా పిలువబడే అంతర్వేదిలో 800 చ.కి.మీల మేర విస్తరించి ఉండేది. 14వ శతాబ్దములో కాకతీయ సామ్రాజ్య పతనము తర్వాత ఈ గద్వాల సంస్థానాధీశులు బహుమనీ సామ్రాజ్యము యొక్క సామంతులైనారు. వంశ చరిత్ర ప్రకారము వీరు గద్వాల సంస్థానాన్ని క్రీ.శ.1553 నుండి 1704 వరకు జనరంజకంగా పాలించారు. 1650 ప్రాంతములో ముష్టిపల్లి వీరారెడ్డి అయిజ, దరూరు మహళ్లకు నాడగౌడుగా ఉండేవారు. వీరారెడ్డికి పురుష సంతానము లేకపోవడం వల్ల తన ఏకైక కుమార్తెకు వివాహము చేసి అల్లుడు పెద్దారెడ్డిని ఇల్లరికము తెచ్చుకున్నాడు. వీరారెడ్డి తరువాత అల్లుడు పెద్దారెడ్డి నాడగౌడు అయినాడు. పెద్దారెడ్డికి ఇద్దరు కుమారులు. పెద్దవాడు ఆనందగిరి, చిన్నవాడు సోమగిరి (ఈయననే నల్ల సోమానాధ్రి, సోమన్నభూపాలుడని ప్రసిద్ధుడయ్యారు). పెద్దారెడ్డి తరువాత ఆయన రెండవ కొడుకు సోమన్న 1704 నుండి నాడగౌడికము చేశారు. ఈయనే కృష్ణా నది తీరాన గద్వాల కోట నిర్మించి తుంగభద్రకు దక్షిణమున రాజ్యాన్ని బనగానపల్లె, ఆదోని, సిరివెళ్ల, నంద్యాల, సిద్ధాపురం, ఆత్మకూరు, అహోబిళం, కర్నూలు మొదలైన ప్రాంతాలకు విస్తరింపజేశాడు. ఈ సంస్థానము కింద 103 పెద్ద గ్రామాలు, 26 జాగీరులు ఉండేవి. నిజాం అలీ ఖాన్ అసఫ్ ఝా-2 యొక్క పాలనా కాలములో, దక్కనులోని కొన్ని ప్రాంతములలో మరాఠుల ప్రాబల్యము పెరిగి 25 శాతము ఆదాయ పన్ను (చౌత్) వసూలు చేయడము ప్రారంభించారు. దీనిని దో-అమలీ (రెండు ప్రభుత్వాలు) అని కూడా అనేవారు. రాజా సీతారాం భూపాల్ 1840 లో మరణించాడు. ఆ తరువాత ఆయన దత్తపుత్రుడు రాజా సీతారాం భూపాల్ II సంస్థానమును పరిపాలించాడు. నిజాము VII ఈయనకు "మహారాజ" అనే పట్టమును ప్రధానము చేశాడు. 1924 లో మరణించే సమయానికి ఈయనకు భార్య మరియు ఇద్దరు కుమార్తెలు కలరు. సీతారాంభూపాల్ మరణం తర్వాత మహారాణి ఆదిలక్ష్మి దేవమ్మ పాలించింది. ఈమె సంస్థాన చివరి పాలకురాలు. ఈమె హయంలోనే 1948లో సంస్థానం ప్రభుత్వంలో విలీనమైంది.. ఇవి కూడా చూడండి: గద్వాల కోట, మహారాణి ఆదిలక్ష్మి దేవమ్మ, హోం విభాగాలు: తెలంగాణ సంస్థానాలు, జోగులాంబ గద్వాల జిల్లా,  = = = = =